Linux

Linux
Lucas Acha
  • imajen dahuluk

    Keta haluhan fahe Tutan ba kolega sira ne'ebe mak hakarak Le'e

  • Imajen daruak

    keta haluha Follow hau nia pajina Acha-Ping

  • Imagen datolu

    blog husi Youtube Acha-Ping

Friday, February 14, 2025

Mai Ita Hatene Nasaun 8 Inklui TL Halo Selebra Loron Valentine 14 Fevereiru

1 Timor-Leste 

Troka prezente ho doben no lori malu ba han iha tasi ibun no tur ulun kadiuk ba malu

Loron Valentine Laos ba Namorado/a Maibe ba Familha Sira Hotu


Loron Valentino, ka Dia dos Namorados, iha origem ne’ebé halo interesa! Istória ne’e hahu iha tempu Roma Antiga.

Se mak São Valentin?
Iha istória barak kona-ba São Valentin, maibé ida ne’ebé famozu liu mak kona-ba padre naran Valentin ne’ebé moris iha tempu emperador Claudius II iha sekulu tolu III. Emperador nee halo proibisaun ba matrimóniu ba feto-mane foin-sae, tanba nia hanoin katak mane sira la kaben sei hetan dadur hotu. Tan ne’e husi Padre Valentin la respeita tiha Lei proibisaun nee no Santo Valentino fo kaben ba feto-mane foin-sae iha sekreta. Bainhira emperador hatene, nia prende hamate santo Valentin iha 14 Fevereiru, tinan 269.

Iha istória seluk, Valentin hanesan ema ne’ebé hadomi feto ida, ne’ebé mak oan doben garda-fila (Jailér). Antes Valentin mate, nia haruka surat ba nia, no hetan duni fraze famozu: "Husi ita nia Valentin", ne’ebé ema sei uza to'o agora.

 

Loron Valentino ohin loron
Iha sékulu XIV, poeta inglês Geoffrey Chaucer halo ligasaun entre 14 Fevereiru ho amor romântiku, hodi halo tradisaun hadia ba loron Valentine nian. Bainhira tempu liu, sira halo loron ne’e sai momentu ida atu troka Kado, Ai-Funan no prezente ba ema ne’ebé ita hadomi.
Agora, Loron Valentino la’ós deit ba namoradu no namorada, maibé mos ba familial sira no belu ho maun-alin sira ne’ebé ita hadomi.

 

Thursday, February 6, 2025

Oinsa bele aprende no komprende kona-ba Siber Nétika (Cyber Ethics)


Oinsa bele aprende no komprende kona-ba Siber Nétika (Cyber Ethics) liu husi metodu barak. Iha mundu digital ne'e, ita presiza hatene kona-ba morál no responsabilidade atu uza internet ho seguransa. Nee metodo sira ne'ebe ita bele uza atu aprende liu tan:

1️ Lee no Hare Rekursu Online

Artigu no Blog – Iha website hanesan Cyber Ethics, Kaspersky Blog, ka Norton Security Blog ne’ebé fo informasaun kona-ba siber nétika.

Video Educativu – Iha YouTube, ita bele buka kanal hanesan TED-Ed, CrashCourse, ka CyberSafe ne’ebé explika ho ilustrasaun ka bele le iha informasaun iha google.


 2️ Tuir Treinamentu no Kurusu Online
bele buka kursusu online sira, nebe relevante ofrese kurusu ne’ebé ensina seguransa digital no siber nétika.

Instituisaun hanesan Google Digital Garage ka Cybrary bele fo kursu free atu aprende siber nétika ho detalhadu.

3️ Aprende Ho Prátika Iha Vida Diária ka loron-loron
Uza Pasu Seguru – Haforsa uza senha (password) forte, evita partilha informasaun privadu, no la klik link sira.

Reflete Antes Partilha – Antes bele partilha informasaun ka notisia, ita presiza hare ne'e verdade ka lae.

Komportamentu Online – Ita bele aprende liu husi esperiénsia iha rede sosiál, fó komentáriu ho respeitu, no la bele komete plagiatu.

4️ Diskute no Partisipa Iha Fórum Digital
Ita bele partisipa iha fórum hanesan Reddit (r/cybersecurity, r/netsec) ka Discord Server ne’ebé foka ba seguransa digital.

Grupu Facebook ka WhatsApp bele ajuda ita hatene liu tan husi ema ne’ebé mos estuda siber nétika.

5️ Aprende Liu husi Jogu Edukasionál
Iha jogu hanesan CyberStart, Digital Compass, ka Interland (Google’s Be Internet Awesome) ne’ebé ajuda labarik sira aprende siber nétika ho forma lúdiku.

Kviz online bele ajuda ita halo auto-avalia saida mak ita sei presiza aprende liu tan.

6️ Prende Dadus Husi Kazu Real
Hare kazu kona-ba ema ne’ebé halo violasaun siber nétika (ex: fake news, hacking ilegal, ka phishing) no aprende husi erru sira.

✔ Hare dokumentáriu hanesan The Social Dilemma (Netflix) ne’ebé hatudu impaktu negativu husi abusus online.

7️ Aprende Iha Eskola ka Treinamentu Profisionál
Eskola no universidade barak agora hatudu disiplináriu kona-ba siber nétika. Se ita estudante, ita bele husu profesor atu fó orientasaun.

Ema neebé hakarak ba profisaun iha siber seguransa mos bele aprende kona-ba kodigu etika no regula siber.

8️ Hanorin Ema Seluk (Ensina no Fó Konsientizasaun)
Konkluzaun

Se ita aprende buat barak, ita bele fó hanorin ba ema seluk hanesan família no kolega atu bele usa internet ho seguransa.

Halo kampanha sira neebé fo konsientizasaun kona-ba Fake News, Cyberbullying, no Proteksaun Privasidade.

Ita bele aprende siber nétika liu husi leetura, prátika, diskusaun, no esperiénsia diáriu. Importante liu ita aplika prinsipiu sira ne’e iha vida digital hodi ita bele iha prezensa online ne’ebé seguru no responsável. Bele buka mos referensia kona-ba internet saudavel. Ho lian tetun. Bele assesu inforsaun sira husi www.deepseek.com ka ChatGPT/www.chatgpt.com free_ka_premium_(Selu)

Wednesday, April 8, 2020

Maneira ou Lalaok Haruka/Send Materia liu Husi Gmail Utiliza Telefone Android

Hay Belun sira loron diak Ba itá Hotu ne'ebe Ijola a'an iha Uma, Matéria Ne'e Hau sei Fahe ituan Kona-ba lalaok Send Trabalho liu husi Gmail utiliza Telefone Android.
1. Loke Apk Gmail iha itá nia telefone

2. Hare hanesan imagen hau risko kor mean ne'e klik pois Hein mosu mai.

3. Iha imagen ne'e iha opsaun ha'at Mak hanesan (Dari), (kepada) (objek/Judul) (text pesan) dari nee husi Ita. Kepada ne Hakerek mestri nia Gmail. Objek ne título mateira. Text pesan Hakerek Hanesan Babain Ita inbox ba malu😊

4.tuir Hare iha imagem Riska kor mean habit Surat tahan.

5. Klik iha lampirkan File.

6. Depois Mosu hanesan ne itá buka mateira nebe ita rai Ezemplo rai Iha SD Card. Klik iha Sd Card.

7. Hili Mateirá Ezemplo (PDF. WORD powerPoint) no sira seluk tan. Iha ne'e hili file PDF.

8. Ne'e mak hotu ona Hein Ita Haruka ou manda ba mestri klik iha kor garis mean ne.

Okey Ne'e mak remata ona ba processo Haruka mateira ruma liu husi Gmail. Keta haluhan share hela ba itá nia facebook ho WhatsApp. Obrigado barak.
 







Uza Telefone Android la persiza install apk Google Classroom maneira seluk ho lalais

Hay belun sira maneira badak ba itá assesu lalais ba google classroom iha Telefone Android no Fasil liu itá atu uza.

Maneira tuir mai.
1. Loke browser iha itá nia telefone Ezemplo Google Chrome. 
2 hakerek Google.com. tuir hakerek class Room hanesan imagen ne. Asesu diretamente ba link ne. classroom.google.com

3. Sei mosu hnsan imagen ne. Haruka itá prense itá nia mail google nian. Babain ema bolu Gmail. Google Mail 


4. Ita priense password Gmail ne'ebe agora dadaun itá uza.
5.ok tuir mai mosu hanesan imagen ne Hare garis iha hatudu ba Kruz ne'e 
7. Tuir hili Join class.
8. Priense ID Class ne'ebe mestri fof mai ita Ezemplo I'd mak Achapin
9. Ok tuir mai ita bele asesu ona ba id Classroom.



Friday, March 27, 2020

maneira ou lalaok Assesu ba ID google classroom utiliza laptop,

hai belun sira iha tuturial simples ida ne'e hau fahe tutan ba maluk sira konaba maneira atu assesu ba mestri siira nia ID google classroom, antes ita atu asseus ba google classroom ita persiza resjistu uluk ita nia google-mail babain ema bolu gmail. maneira rejistu Gmail klik iha ne'e

ita hotu hatene katak google classroom hanesan aprendisazem ne'ebe online, google classroom produto husi google rasik ne'ebe ajuda ema hotu atu atu aprende relevante Eskola kursus no sira seluk tan.

1. maneira tuir mai ita loke browser hanesan Mozila Fire-Fox ou Chrome. hanesan imagen  ne'e
hakerek google classroom
2. tuir mai sei mosu hanesan iha imagen ne ita ita prense ita nia email ba hare iha imagen ne.
3 tuir mai sei prense mos password gmail nian. 
4. agora ita login ona ba gogle classroom oinsa mak ita bele join ID ou gabun ke klass, ezemplo mestri atu fo materia ruma ita tenke hili iha join ID parte Kruz nian hare iha imagen riska kor mean ne

5. agora mosu iha opsaun rua (2), maibe ita hili ida dahuluk Gabun ke Kelas, se ita hili ida buak kelas entaun ita kria klass foun, se ita gabun kelas entaun hili ida dahuluk ne'e  nebe mak riska mean ne'e
6 hotu ita foti ID nebe mak ita atu join klass ou gabung kelas ne'e hanesan imagen ne'e. kode klass ne foti husi mestri. maibe naran inakay ne hau mak fo ezemplo deit heheheh


7. okey remata ona ba tuturial ne'e hau sente maluk sira nian mos hanesan ho hau nian
ba maluk sira ne'e mak hatene ona keta haluhan fahe tutan ou bele fahe hela link ne'e ba meluk sira ne'ebe seidauk hatene











Saturday, February 1, 2020

Maneira ou Lalaok halo Instalasaun Mikrotik OS Utiliza VirtualBox

Mikrotik OS hanesan file ISO ida ne'ebe maka ita halo instalasaun iha Makina Komputador ou bele mos iha VirtualBox ne'ebe mak moris iha PC ida nia laran

ho ida ne'e hanesan komprensaun husi hau atu fahe tutan ba kolega sira oinsa be'ele halo instalasaun iha ita nia PC,
Agora dadaun hau instal ona  VirtualBox iha hau nia PC.

Notas Tuir mai hakat liu ba instalasaun :
Prepara file iso MIKROTIK
hau Uza mikrotik ho versaun 5.18






1. Loke VirtualBOX











2. klik New atu nune kria file ida ba Mikrotik, tuir tau naran hanesan Mikrotik 5.18 Next












3. tuir iha memoria nia depende husi ita hanesan hau nian 1024MB konvert ba GB hetan 1GB Next












4. iha opsaun tolu ne'ebe mak iha, ita hili opsaun da ruak : Create a Virtual Hardisk Now' Next












5 parte hardis file tipy. hili opsaun dahuluk VDI: Virtual Disk Image, Next













6. parte storage on Physical hard disk, hili dinamicalli allocated, kria fatin mamuk ida.













7. file location and size, katak fatin ba file nebe mak ita fo nia size, hanesan 5BG, Create













8. tuir mai hotu iha fatin ba file BistualBox nia ita  hakat fali ba iha seting atu nune'e ita hili ou halo konfigura fali iha parte Network, iha network nia iha adapter 1 adapter 2 adpter 3 adapter 4 ita hili NAT, persiza vistu halo enable hotu. OK













9. klik iha START, sei mosu empty, katak file sei la iha entaun klik iha folder nebe hakerek disk file, sei mosu iha ita nia direktorio laran hili file iso ne'ebe mak ita rai iha Disk Direktorio laran, se ita hili hotu ona klik iha star













10. sei mosu hanesan tuir mai, no sei hein nia prosesu.












11. iha opsaun barak mak iha laran, hanesan "spacebar: selct with 'hili ida ida'", "a : 'select all: hili hotu ', "M: Minimun with", "I : instal", "Q: cancel ".












12. iha opsaun tuir mai hanehan butaun ou keyboard letra A atu nune'e seleck hotu. no tuir hanesan letra I, atu nune'e prosesu ba instalasaun.












13. tuir sei iha opsaun ne'ebe mosu mak hanesan [y/n] Y: yes N :no, ita hili yes para ita halo konfirmasaun, ENTER, no Mosu tuir tan ENTER nafatin











14. se ita instal hotu ona tuir mai ita ba remove tha file iso, hanesan imagen tuir mai ne'e,












15, hein to prosesu hotu sei mosu fila fali hanesan iha imagen numero 12 nian, ita so hanehan letra Q atu nune kansela para sai husi instalasaun ita tama ba login.












16. Mikrotik Login, prense : admin
password ita la uza tuir enter












17. tuir mai ita ketik interface print













diak ne'e mak rohan ba tutorial ida ne'e hein tuir fali mai sei iha lalok konaba prense ip.
se duvidas barak bele komen iha pajina okos ne'e.
bom trabalho ba ita hotu, aprende mak sai save ba esperiensia iha Futuro.

Thursday, February 7, 2019

Maneira halo Instalasaun Zentyal

hay belun sira iha materia ida ne'e hau sei fahe uituan kona-ba maneira atu halao instalasaun iha ita nia pc.

Zentyal hanesan sitema operativu ida ne'ebe mak open source hetan dezenvolve husi UBUNTU, zentya sai mos hanesan servidor ida ne'ebe maka iha grafiku babain ema bolu GUI (Graphical User Interface), nia funsaun hanesan mos ho Ubuntu server nebe mak la iha grafiku, babain ema bolu layar metan ou CLI (command Line Interface), iha sistema operasun zentyal mos suporta hotu ba systema hotu 

ok diak ba belun sira hotu hanesan babain ita atu halao instala sistema operasaun ita semprem halo live ou bootin, iha Flash Disck ou bele mos ita burn iha kasete, download nia file isi iha ne'e DOWNLOAD 

agora mai ita  hahu halao Instala zentyal

1 agora prosesu instalasaun mak hanesan imagen ne'e ba dahuluk hanehan enter (install zentyal 5.1)

















2. agora iha imagen ne'e atu haruka ita hili lingua maibe iha ne'e hau buka lian Tetum la iha entaun hau hili lian english















3. atu haruka ita atu hili fatin (select your locations) timor nian la iha entaun hau hili United stated. enter
















4.  tuir mai iha imagen ne haruka ita atu konfigur nia keyboard, se karik ita hakarak hili yes se ita lakoi ita hili NO depois enter
















5. parte konfigure keyboard ne hili lian ingles deit















6. depois sei mosu processu hanesan iamage ne'e















 7.  depois sei mosu hanesan ne'e parte hostname ita tau ita nia hostname ezemplo hau nian achaping















 
8. user name for tou account (prense ita nia naran utilizador nian ezemplo hau nian hau tau ACHA) pois hanehan tekladu tab mosu iha continua enter













 
9. no tuir mai prense pasword no halo konfirmasi pasword. pois hanehan tekladu TAB pois ba iha continuo. enter










 
10. pois mosu hanesan imagen ne'e, ita atu konfirma lolos ita nia user no ita nia pasword. se ita nia user no paswor kompleto ona hili yes, enter











11 ne mak ba ikus nian ita atu hili oras ne hau hili pasific pois enter














12. agora hein prosesu to remata









13 ok ne maka mosu restart ona ita enter deit para mosu iha deskotop.













14. ok agradese tebes ba kolega sira hotu i agradese boot liu ba Nai Maromak nebe harai ona esperiensia mai hau i no mos ba w nia pai ho mai. obrigadu wain . ba familha timor-leste sira hotu.